Çin-Sudan İlişkilerinde Son Perde

Çin-Sudan İlişkilerinde Son Perde

Serhat Orakçı

Dünya Bülteni, Haziran 2011

Son yıllarda Afrika ülkeleri ile güçlü stratejik ilişkiler geliştiren Çin yönetimi 27-30 Haziran arasında Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir’i ağırlıyor. Resmi görüşme için Ömer El Beşir’i davet ettiğini açıklayan Çin uluslarası baskılara rağmen bu davetinde ısrarcı.

Hakkında Uluslararası Ceza Mahkemesi(UCM) tarafından tutuklama kararı bulunan Ömer El Beşir’in yurtdışı ziyaretleri bugüne kadar hep sorunlu geçerken bu sefer durum başka gözüküyor. Obama yönetimi Çin-Sudan görüşmesine sıcak bakarken Çin’den Sudan üzerinde baskı kurmasını ve Güney Sudan meselesinin çözümünü istiyor. Son günlerde gelişen olaylar adeta bu ziyaretin sıradan bir görüşme olmayacağına işaret ediyor.
Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir, hakkında 2003 yılından beri çatışmaların sürdüğü Darfur’da soykırım yaptığı gerekçesi ile çıkartılan tutuklama kararı sonrasında Eritre, Mısır, Katar, Çad, Libya ve Kenya’yı ziyaret etti. Özellikle Kenya ziyareti yoğun tepki çekerken Sudan Devlet Başkanı birçok dış gezisini ise güvenlik gerekçeleri ve oluşan baskılar nedeniyle iptal etmek zorunda kaldı. Beşir’in daha önce yapmayı planladığı Türkiye ve Malezya ziyaretleri de benzer şekilde iptal edilmişti.

Afrika’nın yüzölçümü açısından en büyük ülkesi Sudan hatırlanacağı gibi geçtiğimiz Ocak ayında önemli bir halkoylamasını geride bıraktı. Bağımsızlık isteyen Güney Sudan bölgesi Ocak referandumu ile bu hakkı elde etti. Güney Sudan Temmuz ayında resmi olarak bağımsızlığını ilan edip bağımsızlık kazanmaya hazırlanırken öte tarafta Kuzey-Güney gerilimi bir türlü yatışmak bilmiyor.

Ocak referandumundan bu yana Güney Sudan istikrardan giderek uzaklaşırken Kuzey-Güney gerilimi arada kalan petrol bölgesi(Abyei) nedeniyle giderek tırmanıyor. Son aylarda askeri hareketlilik yaşanan bölge Sudan petrol rezervlerinin %80’ine sahip olması nedeniyle hem Kuzey için hem Güney için oldukça önemli.

Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir son açıklamasında Güney Sudan’a üç opsiyon verirken petrol sorununun çözülmemesi halinde Güney Sudan’dan Kızıl Deniz’deki Port Sudan limanına uzanan petrol boru hattını keseceklerini duyurdu. Bu senaryonun gerçekleşmesi ise gelirleri yüzde 98 oranında petrole dayalı Güney Sudan’ın krize sürüklenmesi anlamına geliyor. Altyapısı oldukça yetersiz Güney Sudan ise bugüne kadar tüm hesaplarını petrol gelirine endekslemiş durumda. Uluslarası küresel güçler tarafından Kenya veya Uganda üzerinden alteratif boru hattı yapılmasına ilişkin projeler gündeme gelse de yıllar süreceği için bu kısa vadede şimdilik mümkün görünmüyor.

Ömer El Beşir Güney Sudan’ın petrolden Kuzeye pay vermesini ya da boru hattından geçecek miktara göre varil başına fiyatlandırma yapılmasını talep ederken sorunun çözülmemesi halinde ise boru hattını kullanıma tamamen kapatmakla tehdit ediyor. Oysa Sudan petrollerinin en büyük alıcısı Çin için petrolün güvenle çıkarılması ve liman şehri Port Sudan’a taşınması büyük önem arzediyor. Bu sebeple Ömer El Beşir’in yapacağı Çin ziyareti bazı pazarlıkların yapılması için iyi bir fırsat. Bu sistemin işlemesi için Çin’in Sudan’ı ikna etmesi gerekiyor.

Ömer El Beşir Çin Haber Ajansı Xinhua’ya verdiği demeçte Sudan ile Çin’i siyasi, ekonomik ve kültürel alanda stratejik partner olarak tanımladı. Petrolün yanında birçok sektörde yatırım gerçekleştiren Çin için Afrika içinde Sudan önemli bir ticari partner. Sudan’da 15 bin civarında Çin yurttaşı yaşamakta ve Çin yatırımları ülkede hızla artmakta.

İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch) gibi uluslararası örgütler Çin üzerinde şimdiden baskı kurmaya başladı. Darfur’da soykırım yaptığı gerekçesi ile yargılanan ve hakkında tutuklama kararı çıkartılan Ömer El Beşir’in Çin’e gidecek olması tepkiyle karşılanıyor. Çin’in insanlık suçu işleyen liderler tarafından ziyaret edilmesini istemeyen grupların yoğun baskılarına rağmen Çin Dışişleri Sözcüsü Hong Lei geçtiğimiz günlerde Çin’in yıllardır desteklediği Beşir’i davet etme hakkı olduğunu ve Çin’in UCM’ye taraf olmadığını savundu. Çin yönetimi bugüne kadar yaptığı açıklamalarda Darfur sorununu Sudan’ın iç sorunu olarak algılarken soruna mudahil olmamaya özen gösterdi.

Görünen o ki ekonomik çıkarlarını herşeyin üstünde tutan Çin yönetimi Ömer El Beşir’i ikna etmeye çalışacak. Petrol fiyatlarının tırmanışa geçtiği bir ortamda ekonomik büyümesini sürdürmek isteyen Çin için kritik bir görüşme. Çin yönetimi bugüne kadar yoğun alyapı yatırımı gerçekleştirdiği Sudan’da tarafları küstürmeden bir çözüm üretmenin peşinde. Güney Sudan’ın 9 Temmuzda bağımsızlığını ilan etmesinden önce gerçekleşecek bu görüşme Çin-Sudan ilişkilerinde adeta son perde.